🚩🚩🚩 *राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ — "राष्ट्राय स्वाहा, राष्ट्राय समर्पणम्" : स्वातंत्र्योत्तर भारतातील राष्ट्रनिर्मितीचा अदृश्य शिल्पकार*

 🚩🚩🚩 *राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ — "राष्ट्राय स्वाहा, राष्ट्राय समर्पणम्" : स्वातंत्र्योत्तर भारतातील राष्ट्रनिर्मितीचा अदृश्य शिल्पकार*

🕉️ *संघ हे संघटित समाजशक्तीचं प्रतीक आहे. राष्ट्रनिर्मिती हीच संघकार्याची उपासना आहे.*

🔸 *विजयादशमीचा पवित्र क्षण*

विजयादशमी — सत्याचा असत्यावर विजय, धर्माचा अधर्मावर विजय.

याच शुभ मुहूर्तावर १९२५ साली, नागपूरच्या कसब्यात, डॉ. केशव बळीराम हेडगेवार यांनी *राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ* या संस्थेचा पाया रचला.

"व्यक्ती नव्हे, तर राष्ट्र प्रथम" ही भावना जोपासत, संघाने *“राष्ट्राय स्वाहा”* या मंत्राने स्वतःला राष्ट्रसेवेसाठी अर्पण केलं.

स्वातंत्र्याच्या लढ्यात संघाचं योगदान अप्रत्यक्ष पण सखोल होतं — *राष्ट्रीय एकात्मतेचा विचार, स्वदेशीची भावना, शिस्त, संघटनशक्ती आणि संस्कारांचा पाया.*

परंतु खरा कस स्वातंत्र्यानंतर लागला — *स्वातंत्र्य टिकवणं, राष्ट्र बांधणं आणि समाजाला एकत्र आणणं.*

*स्वातंत्र्योत्तर भारतात संघाचे मौलिक योगदान*

1️⃣ *राष्ट्रीय एकात्मतेचा ध्यास*

देशाच्या फाळणी नंतर १९४७-४८ मध्ये *हिंदू निर्वासितांचे पुनर्वसन* हे मोठं संकट होतं. संघाच्या स्वयंसेवकांनी सीमांत प्रदेशात, दिल्ली, पंजाब, राजस्थान, महाराष्ट्रात मध्ये हजारो निर्वासितांना अन्न, पाणी, निवारा दिला.

👉 *ही पहिली मोठी राष्ट्रसेवा होती — जेव्हा सरकारची यंत्रणाच अपुरी पडली, तेव्हा संघ पुढे आला.*

2️⃣ *संस्कृती, अध्यात्म आणि स्वाभिमानाचा पुनर्जन्म*

ब्रिटिश शिक्षणपद्धतीने भारतीयांना भरकटवले होते.

संघाने *भारतीय संस्कृतीचा अभिमान, इतिहासाची जाण, धर्मनिरपेक्षतेचं भारतीय रूप (सर्वधर्मसमभाव)* ही मूल्य रुजवली.

➡️ *संघ शिक्षा वर्ग, शिबिरे, शाखा, संस्कारवर्ग* यांच्या माध्यमातून देशभरात "हिंदू एकता" आणि "संस्कारयुक्त नागरिक" घडवले.

3️⃣ *सेवा भारती आणि सामाजिक समरसता*

संघाने “सेवा हेच संघटन” या तत्त्वावर आधारित शेकडो सामाजिक प्रकल्प सुरू केले.

🩺 *आरोग्य शिबिरे, आदिवासी शिक्षण केंद्रे, दीनदलित वस्त्यांमध्ये सेवा प्रकल्प*

🌾 *आपत्ती व्यवस्थापनात स्वयंसेवा (भूकंप, पूर, दुष्काळात मदतकार्य)*

हे सर्व कार्य “जात, पंथ, प्रांत” न पाहता केलं गेलं.

> *"समरस समाज हीच खरी राष्ट्रशक्ती" — हा संघाचा जीवंत मंत्र आहे.*

### 4️⃣ *संघ प्रेरित संघटनांची राष्ट्रसेवा*

संघ हा केवळ शाखांचा समूह नाही; तो प्रेरणास्त्रोत - एक वटवृक्ष आहे.

त्यातून निर्माण झालेल्या अनेक संस्था आज विविध क्षेत्रांत कार्यरत आहेत :

* 🧠 *विद्या भारती* — संस्कारयुक्त शिक्षण

* 🏥 *सेवा भारती* — समाजकार्य

* 🌀 *विद्यार्थी परिषद* - विद्यार्थी संघटना

* 🚜 *भारतीय किसान संघ* — शेतकरी हक्कांसाठी

* 💼 *भारतीय मजदूर संघ* — कामगार हितासाठी

* 🎯 *विश्व हिंदू परिषद* — सांस्कृतिक जागृती

* 📰 *पंचजन्य, ऑर्गनायझर* — राष्ट्रवादी प्रिंट माध्यम

* ⚙️ *स्वदेशी जागरण मंच* — आर्थिक स्वावलंबन

  ➡️ या सर्वांनी *“एकात्म मानवतावाद”* या दीनदयाळ उपाध्यायांच्या तत्त्वज्ञानाला व्यवहारात उतरवलं.

5️⃣ *स्वातंत्र्य, संविधान आणि सुरक्षा*

१९६२, १९६५, १९७१ च्या युद्धात संघ स्वयंसेवकांनी *सीमांवर आणि देशात* आपल्या जावनांना मदत केली.

🚩 *१९६२ मध्ये नेहरूंनी स्वयंसेवकांना प्रजासत्ताक दिनाच्या सार्वजनिक परेडमध्ये सहभागी होण्याची विनंती दिली* — ही संघाच्या राष्ट्रभक्तीची अधिकृत दखल होती.

आणि *१९७५ च्या आणीबाणीच्या काळात*, संघाने लोकशाही रक्षणासाठी लढा दिला. लाखो स्वयंसेवक तुरुंगात गेले — *हे संघाचं लोकशाहीप्रती निष्ठेचं प्रतिक.*

6️⃣ *आर्थिक राष्ट्रवाद आणि स्वदेशीची प्रेरणा*

संघाने *स्वदेशी आणि आत्मनिर्भर भारत* या संकल्पना कित्येक दशकांपूर्वी रुजवल्या.

“देशाचं अर्थशास्त्र भारतीयतेवर आधारित असावं” हा विचार आज ‘आत्मनिर्भर भारत’ धोरणात प्रतिबिंबित होतो.

7️⃣ *राष्ट्रनिर्मितीत वाटा : जनसंघ ते भाजपा*

संघाने थेट राजकारणात हस्तक्षेप न करता विचारांचा पाया दिला.

डॉ. श्यामा प्रसाद मुखर्जी यांनी *भारतीय जनसंघाची स्थापना* केली आणि नंतर त्याच विचारांवर *भारतीय जनता पक्ष* उभा राहिला.

आज केंद्रात आणि अनेक राज्यांत सत्ताधारी पक्षाचे विचारमूल्य हे *संघनिष्ठ राष्ट्रवादावर* आधारित आहेत.

8️⃣ *विश्वगुरू भारताचा मार्ग : “वसुधैव कुटुंबकम्”*

संघाचे हिंदुत्व हे *धार्मिक* नव्हे, तर *सांस्कृतिक आणि मानवी मूल्यांचे* प्रतीक आहे.

त्याचा पाया म्हणजे:

> “वसुधैव कुटुंबकम्” — जग एक कुटुंब आहे.

> संघ आज जगभरात भारतीय संस्कृतीचा प्रचारक बनला आहे —

> अमेरिका, युरोप, आफ्रिका, आशियात संघाच्या हजारो शाखा चालतात.

*विजयादशमीचा संदेश : राष्ट्राय समर्पणम्*

विजयादशमी हा संघासाठी *संघ स्थापना दिन* आहे — आत्मपरीक्षण, नवसंकल्प आणि राष्ट्रसमर्पणाचा दिवस.

आज संघाचे लक्ष आहे —

* समाजातील प्रत्येक घटकापर्यंत पोहोचणे,

* समरसता, स्वावलंबन आणि संस्कार रुजवणे,

* *“संघटित, सज्ज आणि संस्कारित भारत”* घडवणे.

संघ ही केवळ एक संस्था नाही;

संघ *चळवळ, संस्कार, शिस्त आणि राष्ट्रभक्तीचं प्रतीक* आहे.

“राष्ट्राय स्वाहा” म्हणजेच

> *स्वतःला राष्ट्रासाठी अर्पण करणं,

> स्वतःला विसरून, राष्ट्रासाठी जगणं.*

विजयादशमीच्या या पवित्र दिवशी, प्रत्येक स्वयंसेवकाचा संकल्प असा —

> “माझं जीवन हे राष्ट्रासाठी,

> माझं कर्म हे समाजासाठी,

> आणि माझं श्वास हे भारतमातेच्या जयघोषासाठी.”

(विजयादशमी च्या पूर्व संध्येला संघाला माझी मानवंदना🙏)

-- दयानंद नेने

    1/10/25