🌀 *संघ – भाजपा नात्याचे गूढ* (संघ – भाजपा संबंधांचा सखोल अभ्यास)

 🌀 *संघ – भाजपा नात्याचे गूढ*

(संघ – भाजपा संबंधांचा सखोल अभ्यास)

भारतीय राजकारणात राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (RSS) आणि भारतीय जनता पक्ष (BJP) यांचं नातं हे नेहमीच चर्चेचा आणि कुतूहलाचा विषय राहिलं आहे. 

*"संघ भाजपा ला चालवतो का?"*, 

*"भाजपा अध्यक्ष नेमण्यापूर्वी संघाची परवानगी घ्यावी लागते का?"*, 

*"संघ कार्यकर्ते गुप्तपणे भाजपा साठी काम करतात का?"* 

अशा प्रश्नांची उत्तरं शोधणं म्हणजे देशातील उजव्या विचारसरणीच्या राजकारणाचा आत्मा समजून घेणं होय. या नात्याचा सखोल वेध घेऊया.

🔹 १. RSS आणि BJP यांचं मूलभूत नातं

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ हा विचारधारे चे अधिष्ठान आहे. त्याचं कार्य म्हणजे *"राष्ट्रभावनेने ओतप्रोत, शिस्तबद्ध आणि देशभक्त नागरिक घडवणं"*. संघ थेट राजकारण करत नाही, पण राजकारण हा समाजजीवनाचा अविभाज्य भाग असल्याने त्या क्षेत्रात काम करणाऱ्या स्वयंसेवकांनी वेगळं राजकीय व्यासपीठ तयार केलं — हेच पुढे *जनसंघ* (१९५१) आणि नंतर *भारतीय जनता पक्ष* (१९८०) म्हणून विकसित झालं.

म्हणजेच, BJP ही *संघ परिवारातील एक शाखा* आहे — जशी विद्यार्थी संघटना ABVP, कामगार संघटना BMS, किसान संघटना BKU, महिला मोर्चा Rashtra Sevika Samiti इत्यादी.

🔹 २. संघ भाजपा ला ‘बॅकसीट ड्राइव्ह’ करतो का?

हे विधान *राजकीय दृष्टिकोनातून अर्धसत्य* आहे. संघ BJP चं रोजचं राजकारण, धोरणात्मक निर्णय, मंत्रीमंडळ रचना किंवा निवडणूक धोरण ठरवत नाही. मात्र, *वैचारिक दिशा* आणि *नैतिक अधिष्ठान* देण्याचं काम तो करतो.

जेव्हा सरकार किंवा पक्षाचं धोरण ‘संघ विचारसरणी’पासून दूर जातं, तेव्हा संघ आपली नाराजी ' अंतर्गत संवादातून’ किंवा ‘सरसंघचालकांच्या भाषणातून’ व्यक्त करतो. पण तो *सरकारला आदेश* देत नाही.

उदा. : आर्थिक धोरणांमध्ये स्वदेशी तत्वांकडे दुर्लक्ष झालं तर संघ सार्वजनिकरीत्या मतप्रदर्शन करतो, पण निर्णय सरकारचाच असतो.

🔹 ३. भाजपा अध्यक्ष निवडताना संघाची ‘परवानगी’ लागते का?

हो, पण ती ‘परवानगी’पेक्षा ‘समन्वय’ अधिक योग्य शब्द आहे.

भाजपा अध्यक्ष किंवा पंतप्रधानपदासाठी *संघाचा पूर्ण विश्वास आणि स्वीकार्यता* असणं अत्यावश्यक मानलं जातं. कारण भाजपा चा मूलाधार स्वयंसेवकांवर आणि त्यांच्या संघटनेच्या शिस्तीवर आधारित आहे.

उदा. : नितीन गडकरी, राजनाथ सिंह, जे. पी. नड्डा, अमित शाह यांच्याबाबत संघाची पार्श्वभूमी आणि स्वीकार्यता महत्त्वाची ठरली आहे. पण अंतिम निर्णय *भाजपा च्या संसदीय मंडळाचा* असतो.

🔹 ४. संघ भाजपा च्या कामकाजात हस्तक्षेप करतो का?

संघाचं धोरण आहे – *“राजकारण हे राष्ट्रकार्यासाठी साधन आहे, साध्य नाही.”*

संघ थेट हस्तक्षेप करत नाही; परंतु जेव्हा राजकीय निर्णय समाजहित, संस्कृती किंवा राष्ट्रहिताशी विसंगत वाटतात, तेव्हा तो ‘मार्गदर्शन’ करतो.

उदा. : संघाने GST, FDI, किंवा रोजगार निर्मितीवरील काही धोरणांबाबत मते मांडली; पण सरकारने त्यानुसार काम करायचं की नाही, हे त्याचं स्वातंत्र्य आहे.

🔹 ५. मोदी–भागवत संबंध कसे आहेत?

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी हे संघाचे पूर्णवेळ स्वयंसेवक राहिलेले आहेत. त्यांना संघशिस्त, संघविचार आणि संघपद्धतीचा पूर्ण परिचय आहे.

म्हणूनच *संघ प्रमुख मोहनराव भागवत आणि मोदी* यांचं नातं हे *‘गुरू–शिष्य’* स्वरूपाचं नाही, तर *‘संघटनात्मक समन्वयकांचे' आहे.

कधी कधी दोघांमध्ये विचारभेद दिसतात — उदाहरणार्थ, *संघाकडून माणुसकी, संवाद, समन्वयावर भर* तर *मोदी यांच्याकडून कठोर प्रशासन, ठाम निर्णय आणि राजकीय हिताला प्राधान्य* — परंतु हे विरोध नव्हे, तर दोन वेगवेगळ्या कार्यशैली आहेत.

संघाला मोदींच्या ‘राजनैतिक कुशलतेचा’ आणि ‘आंतरराष्ट्रीय प्रतिमेचा’ अभिमान आहे, तर मोदींना संघाच्या *संघटनात्मक पाठबळाचा* आणि *नैतिक अधिष्ठानाचा* आधार आहे.

🔹 ६. संघ कार्यकर्ते गुप्तपणे भाजपा साठी काम करतात का?

संघाचे स्वयंसेवक हे राष्ट्रहिताच्या प्रत्येक क्षेत्रात काम करतात — *शिक्षण, समाजसेवा, आपत्ती निवारण, राजकारण*.

निवडणुकीच्या काळात काही स्वयंसेवक *"राष्ट्रहितासाठी योग्य सरकार निवडणे"* या उद्दिष्टाने BJP साठी प्रचारात उतरतात, पण हे *गुप्त* नाही.

संघाचं अधिकृत मत आहे — “संघ प्रचार करत नाही, पण राष्ट्रहिताच्या विचारसरणीला साथ देतो.”

म्हणून, ही कृती गुप्त नव्हे, तर विचारसरणीच्या सातत्यातून आलेली आहे.

🔹 अर्थात,

BJP ही RSS या वटवृक्षाची एक फांदी आहे —

*RSS हे मूळ, विचार आणि मूल्य आहे;*

*BJP ही त्याच विचारांची राजकीय अभिव्यक्ती आहे.*

संघ हा भाजपचा *‘आध्यात्मिक मार्गदर्शक’* आहे, *राजकीय नियंत्रक* नाही.

दोघांमध्ये कधी विचारभेद होऊ शकतात, पण उद्दिष्ट एकच — *“सशक्त, आत्मनिर्भर आणि संस्कारित भारत.”*

🕉️ *“संघाचा हेतू सत्ता नव्हे, संस्कार आहे. भाजपा चा हेतू सत्ता आणि सेवा आहे.”*

-- दयानंद नेने

    29/9/25