*शून्य बजेट नैसर्गिक शेती (Zero Budget Natural Farming) चे जनक* *- पद्मश्री सुभाष पाळेकर (अमरावती)*

*शून्य बजेट नैसर्गिक शेती (Zero Budget Natural Farming) चे जनक*
 *- पद्मश्री सुभाष पाळेकर (अमरावती)*

झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग - ही पद्धत अथक प्रयत्नातून बनवली आहे प्रयोगशील शेतकरी सुभाषजी यांनी.
⚜ कोणत्याही पिकाचा उत्पादन खर्च शून्य कसा आणायचा याची ही वैज्ञानिक पद्धत
⚜ कोणतीच गोष्ट विकत घेऊन शेतात वापरायची नाही हे तत्व, त्यामुळे शेतकरी कर्जमुक्त राहतो
⚜ ४० लाखाहून अधिक शेतकरी आज ह्या पद्धतीने यशस्वी शेती करत आहेत
⚜ शेतीत सिंचन असेल किंवा कोरडवाहू असेल; कोणीही ही पद्धत वापरू शकता

🌳🍒🍊आपण जंगलात गेलो तर आपल्याला फळांनी लगडलेली, अवाढव्य वाढलेली झाडे दिसतात. त्यांना निसर्गच वाढवतो. ह्या झाडांमध्ये कधीच नत्र, पोटॅश इत्यादींची कमी सापडणार नाही.
👉​​​ त्यांना वरून खते पण द्यावी लागत नाहीत (कृषी विद्यापीठांचे दावेही खोटे ठरतात)
जंगलात
- मशागत नाही
- रासायनिक खत नाही
- शेणखत नाही
- कंपोस्ट नाही
- कीटक नाशकांची फवारणी नाही
- सिंचन नाही
तरीही मुबलक आणि एक्स्पोर्ट क्वालिटी फळे येतात
दुष्काळात चिंचेला जास्त चिंचा लागतात
✅ *म्हणजेच निसर्गाची स्वतःची स्वयंपूर्ण व्यवस्था आहे* - मग आपण ती का शिकवत नाही ?

🏭💉 कारण कृषी विद्यापीठात रासायनिक शेतीवर भर दिला जातो.
👉​​​ रासायनिक शेती म्हणजे कंपनीने बनवलेली बियाणे आणि त्यांनीच बनवलेली रासायनिक खते वापरून केली जाणारी शेती

👹 *रासायनिक खतांचा सापळा*
🔺 चमत्कार दाखवून नमस्कार मिळवले रासायनिक शेतीने! कारण पहिली काही वर्षे भरगोस उत्पादन येते; एकदम दुप्पट किंवा तिप्पट उत्पादन येत.
🔺 ह्या लॉटरीला शेतकरी बळी पडतो
🔺 रासायनिक शेतीसाठी संकरित बियाणे विकत घ्यावे लागते व रासायनिक खातेही विकत घ्यावी लागतात
🔺 पण रासायनिक खते जमिनीतील उपयोगी जिवाणू नष्ट करतात
🔺 ७ ते १० वर्षांनंतर रसायनांमुळे जमिनीचा पोत संपतोच
🔺 आणि मग कितीही जास्त रासायनिक खत घाला उत्पादन घटतच जाते

☠ *रासायनिक शेतीचे चक्रव्यूह समजावून घेऊया*
रासायनिक शेतीसाठी
💵 संकरित बियाणे विकत घ्या (कारण इथे देशी बियाणे चालत नाही)
💵 रासायनिक खते विकत घ्या (कारण ह्या खतांशिवाय वाढीव उत्पादन मिळत नाही)
💵 रासायनिक कीटकनाशके विकत घ्या (कारण रासायनिक खतामुळे जमिनीची प्रतिकार शक्ती घटते, व कमजोर पिकाला कीड लागते)
💵 ट्रॅक्टर विकत घ्या (कारण रसायनांच्या अनेकदा वापराने जमीन सिमेंट सारखी कडक व्हायला लागते, भुसभुशीत रहात नाही )
🤕 परिणामतः *शेती सुरू करतानाच शेतकऱ्याला खूप पैसा खर्च करावा लागतो*
🔺 हाताशी पैसा नसेल तर *कर्ज* काढावे लागते
🔺 शेतकरी चक्रव्यूहात फसायला लागतो आणि ही सगळी संपत्ती परदेशी कंपन्यांकडे जायला लागते
👹 *लूट करणे हीच पाश्चात्य व्यवस्था आहे.*

👳​​​​💰 हरित क्रांतीने शेतकऱ्याला परावलंबी बनवले आणि देशालाही गुलाम बनवले
🔺 एकरामागे १०,००० रु परदेशात जातात, हे अरबो रुपये गावात राहिले असते तर गावाचा विकास झाला असता
🔺 ग्राम स्वावलंबन, ग्राम स्वराज्य ही भारताची हजारो वर्षाची परंपरा ब्रिटिशांनी नष्ट केली

*कसा लागला झिरो बजेट नॅचरल फार्मिंग (ZBNF) चा शोध ?*
👉​​​ पाळेकरांनीही BSc ऍग्री पद्वी अभ्यास पूर्ण केल्यावर १९७३ ते १९८५ सालात १२ वर्षे *रासायनिक शेती* केली, त्यात भरपूर उत्पादन वाढत होते.
*पण १२ वर्षांनंतर शेतात उत्पादन एकदम कमी व्हायला लागले.*
🔺 खते वाढवून, संकरित बियाणं लावूनही काही फायदा होत नव्हता
❓ म्हणजेच हरितक्रांतीच्या तत्वज्ञानात आणि तंत्रात काही खोट आहे हे त्यांच्या लक्षात आले
👉​​​ शिकत असताना पाळेकर *आदिवासीं* बरोबर राहिले होते, त्यांनी परत जंगलात जाऊन अभ्यास करायचे ठरवले
👉​​​ *२ वर्ष जंगलात राहून त्यांनी जंगलाच्या ५ पदरी व्यवस्था (five layer system) चा अभ्यास केला*
🌿 झाडांखाली पडलेल्या पानाचा अभ्यास केला
🌿 त्याच्या खालच्या जिवाणू, बुरशीचा अभ्यास केला
🌿 ह्या अभ्यासाचे प्रयोग शेतात केले

पाळेकरांचे हे प्रयोग धाडसी होते आणि सामान्यांच्या समजे पलीकडचे होते
🔺 ह्या प्रयोगांमुळे मित्र, नातेवाईक, समाज त्यांना वेडा ठरवायला लागला, त्यांच्यावर अघोषित बहिष्कार पडला
👉​​​ पण पाळेकरांची बायको त्यांच्या पाठीशी खंबीर उभी राहिली, तिने खर्चासाठी स्वतःचे दागिनेही गहाण ठेवले

✅ *१९८८ ते २००० सालात तब्बल १२ वर्ष प्रयोगांच्या तपश्चर्येनंतर पाळेकरांना उत्तरे मिळाली*
🌿 कुठेही जायची गरज नाही, जमिनी मध्येच सगळं आहे, निसर्गातच सगळं आहे हे त्यांना उमगले

*शेतकरी आत्महत्येची कोणती कारणे नाहीत*
🔺 सिंचन आभाव हे कारण नाही आत्महत्येचे
- पंजाब मध्ये ९८% सिंचन आहे, पण तिकडे सगळ्यात जास्त आत्महत्या होतात
- अल्मटीडाम येथे प्रचंड पाणी आणि ऊस शेती आहे, पण तरीही आत्महत्या होतात
- १९७२ च्या आधी सिंचन व्यवस्था नव्हती, आपली शेती ही कोरडवाहू शेती होती - तरीही आत्महत्या होत नव्हत्या
🔺 मानसोपचारांच्या अभावाने आत्महत्या होत नाहीयेत
🔺 दारू पिऊन आत्महत्या वाढत नाहीयेत
🔺 मागास राज्यात आत्महत्या नाहीत - जिथे तथाकथित विकास आहे तिथे आत्महत्या जास्त होताना दिसत आहेत असे का ?

☠ *शेतकरी आत्महत्येची खरी महत्वाची कारणे:*
🔺 सतत कर्ज बाजारीपणा वाढणे: कारण रासायनिक शेती व्यवस्थेने प्रत्येक वस्तू विकत घेणे बाध्य केले आहे
❄ त्यात गारपीट, अवेळी पाऊस ह्याने ते पीक नष्ट झाले
📉 किंवा बाजारात योग्य भाव मिळाला नाही
💰 कर्ज घेऊन शेती केल्याने शेतकऱ्याचे कर्ज वाढतच गेले
😨 त्यात मुलींचे लग्न (हुंडा, गावजेवण अश्या अनिष्ट प्रथा), मुलांचे शिक्षण आहे त्यासाठी अधिक कर्ज
🔺 हव्यासापायी जिथे पूर्ण सिंचन नाही तेथे उसासारखी पिके (ज्यांना जास्त पाणी लागते ती) पेरल्याने नुकसान होणे
🔺 यात हफ्ते चुकल्याने अचानक होणारी बँकांची जप्ती
🤕 ह्या सर्वांमुळे स्वाभिमानानी जगणारा शेतकरी खचून जातोय आणि आत्महत्या करतोय

😇 *झिरो बजेट फार्मिंगने हे चित्र बदलते:*
झिरो बजेट फार्मिंग मध्ये काहीच विकत घ्यायचे नाही आहे
✅ त्यामुळे कर्जाचा प्रश्नच नाही
✅ त्यामुळे आत्महत्या नाहीच नाही
🌽 शेतकरी *देशी बियाणे* वापरतो व बियाणे स्वतः *साठवतो* पुढच्या पिकासाठी
🐮 *एक देशी गाय* (विदेशी जर्सी नाही हे लक्षात घ्या) गरजेची आहे. तिच्यापासून मिळणारे शेण व मूत्र शेतात वापरले जाते.
✅ *४० ते ५० लाख शेतकरी* आज झिरो बजेट पद्धतीने शेती करत आहेत
- एकानेही आत्महत्या केलेली नाही

🐂 *मातीचा पोत वाढवण्यासाठी सर्वात चांगले जिवाणू कोणते ?*
🔹 भारतीय संस्कृती विषयी फार भ्रामक कल्पना विदेशी माध्यमांनी पसरवल्या आहेत
🔹 गोपूजन करणारा आपला शेतकरी वेडा नाहीये
🔹 देशी गायीचे (विदेशी जर्सी गाय नव्हे) शेण व मूत्र शेत जमिनीसाठी सर्वोत्तम आहे

🤔 *वैज्ञानिक दृष्टिकोन:*
🔹 भारतीय गायीच्या ३६ जाती आहेत, त्यांचे *शेण-मूत्र* पाळेकरांनी *प्रयोग शाळेत तपासून घेतले.*
🔹त्याबरोबरच तुलनेसाठी बैल, म्हैस तसेच विदेशी जर्सी गाय यांचेही नमुने तपासले.
🔹मेंढी बकरीच्या लेंड्या तपासल्या, उंटाची लेंडी तपासली.
✅ ह्यानंतर असे लक्षात आले की *अनंतकोटी जिवाणूंचे खरे विरजण असेल ते देशी गायीचे शेण-मूत्र आहे*. 🐮
🔹 १ ग्रॅम शेणात ३०० कोटी पेक्षा जास्त उपयुक्त जिवाणू आढळले.
🔺 म्हशीच्या शेणात तर हे चांगले गुणधर्म नाहीतच.
🔺 विदेशी जर्सीमध्ये ७० लाखावर ही संख्या मिळाली नाही; तसेच त्यात घातक असे पॅथोजेन / विषाणू जास्त होते.

✅ प्रयोग म्हणून हर एक पद्धतीचे शेण शेतात वापरून पाहिले.
✅ देशी गायीच्या शेणाचा सर्वात जास्त चांगला परिणाम शेती उत्पादनावर दिसून आला.

👉​​​ आपल्या वाड-वडिलांना हे महत्व मांडता आले नाही.
🔹 परदेशातून आलं ते ज्ञान आणि भारतात आहे ते अज्ञान ही मानसिकता बदलण्याची गरज आहे.
🔹 आपल्या परंपरांचा अभ्यास करणे गरजेचे आहे.

🐮 *१ देशी गाय* असेल तर *३० एकर* शेती करू शकता (सिंचित / असिंचित, कोणतंही पीक)
🔹 १ एकरासाठी देशी गायीचे फक्त १० किलो शेण लागते तेही महिन्यातून एकदा.
🔹 देशी गाय दिवसाला ११ किलो शेण देते.
- म्हणजे १ गायीपासून ३० एकर शेतीस पुरेल एवढे शेण महिन्याला मिळते.

🔹 *पाळेकरांकडे पिकांचे आराखडे उभे आहेत. काहीही पिकवा.*
🔹४० ते ५० लाख शेतकरी ते यशस्वीपणे वापरात आहेत.
- ऊस करा
- फळबागा करा
- भात करा

✅ झिरो-बजेट-शेतीमध्ये देशी बियाणे संकरित बियाणांपेक्षा जास्त उत्पादन देते.
उदाहरण:
१. 🌾 बासमती तांदळाच्या पिकाला ट्रक ट्रॅक्टरने खत टाका - एकरला १२ क्विंटल पलीकडे उत्पादन देणार नाही. हीच त्याची मर्यादा आहे.
- तोच बासमती झिरो-बजेट शेतीमध्ये १८ ते २४ क्विंटल एकरी उत्पादन देतो.
२. 🌾 देशी बन्सी गहू - १ एकराला रासायनिक खताने ६ क्विंटल उत्पादन देतो
- झिरो-बजेटमध्ये १ एकरला १८ क्विंटल उत्पादन देतो
३. 🎋ऊस - झिरो-बजेट मध्ये १०० टन उभा आहे,
- रासायनिकला ४० टनच्यावर जात नाही

✅ झिरो-बजेटमध्ये कीड / बुरशी लागत नाही
१. 🍅 डाळिंब - झिरो-बजेटमध्ये तेल्या होत नाही आणि नासाडी होत नाही
२. 🍇 द्राक्षावर - झिरो-बजेटमध्ये मिली बग, डाउनी मिल्ड्यू रोग नाही
३. 🍊 संत्रा मोसंबीवर - झिरो-बजेटमध्ये डिंक्या (फायटोप्थोरा बुरशी) नाही

🌿 *माणसाच्या निसर्गाला पर्याय शोधण्याच्या अट्टाहासात विकासाची दिशाच चुकली*
- आपण निसर्गाकडे जातो तेव्हा संस्कृतीची निर्मिती होते
- जेव्हा निसर्गापासून दूर जातो तेव्हा विकृतीची निर्मिती होते

🙏 श्री सुभाष पाळेकरजी भारतभर गावोगावी जाऊन ह्या शेतीचा प्रचार करत आहेत
👉​​​ ते कोणतेही मानधन स्वीकारत नाहीत
👉​​​ हिमाचल प्रदेश, गुजरात, आंध्रप्रदेश, दक्षिण भारत इत्यादी ठिकाणी असंख्य शिबिरे त्यांनी घेतली आहेत
🇮🇳 *२०१६ साली भारत सरकारने त्यांना पद्मश्री देऊन सम्मानित केले आहे*